Przewodnik po tkaninach - z czego szyć w domu?

Każdy początkujący szwacz stoi przed dylematem wyboru materiału. Liczy się zarówno skład, jak i ułożenie przestrzenne włókien oraz to jakie obróbce zostały poddane. Poniżej przedstawiamy w pigułce jakie materiały są dostępne na rynku i do czego się nadają.

Czym są tkaniny?

Tkanina powstaje przez prostopadłe przeplatanie nitek materiału pierwotnego, czyli przędzy. Nitki biegnące wzdłuż tkaniny są nazywane osnową, natomiast te biegnące w poprzek to wątek. Jak z samej nazwy wynika to wątek, a więc poprzeczne nitki, stanowią trzon tkaniny. Biegnie on w tkaninach naprzemiennie z lewej na prawą, zawracając na końcu, dzięki czemu struktura tkaniny jest bardziej “ściśnięta”. Osnowa cechuje się większą dowolnością parametrów, składa się z wielu nitek przeplatanych na zasadzie przejścia naprzemiennie nad i pod nicią wątku.

Osnowa i wątek mogą być wykonane z tego samego materiału, tak bywa najczęściej w wyrobach wełnianych, lub różnych, co popularne jest w przypadku tkanin naturalnych pochodzenia roślinnego. Ostateczne właściwości tkaniny są wypadkową kilku parametrów, za najważniejsze uważa się: rodzaj przędzy na wątek i osnowę, strukturę tkaniny oraz procesy chemiczne i fizyczne jakim tkanina została poddana podczas produkcji. Do podziału tkanin można stosować różne kryteria, poniżej zostały one podzielone ze względu na pochodzenie materiału.

Tkaniny naturalne

Włókna naturalne można pozyskać z wielu źródeł. W przypadku pochodzenia roślinnego, źródłem włókien mogą być łodygi (np. len) lub z tkanki otaczającej nasiona (bawełna). Warto wspomnieć, że chemicznie nici pochodzenia roślinnego to węglowodany. W przypadku tkanin pochodzenia zwierzęcego mamy do czynienia z białkiem. Białko włókniste może pochodzić z kokonów bezkręgowców (np. jedwab) lub włosów (wełna).

Tkaniny wykonane z materiałów naturalnych cechują się zwykle dobrą absorpcją wody, chyba że nie zostały oczyszczone z naturalnego oleju. Włókno nasiąknięte olejem staje się hydrofobowe, przez co trudniej się brudzi i mniej wchłania wodę. Po wypraniu takiej tkaniny w gorącej wodzie lub w wodzie z detergentem taka tkanina traci swoje właściwości.

Tkaniny bawełniane

Włókna bawełniane są wykorzystywane przez człowieka od wielu tysięcy lat (około 8000 lat w Ameryce i około 5000 lat w Azji). Choć początkowo była drogim materiałem, to mechanizacja procesów jej pozyskiwania doprowadziła do znacznej redukcji ceny. Wpłynęło to z powodzeniem na wzrost popularności odzieży bawełnianej, obecnie na świecie co roku produkuje się około 23 milionów ton bawełny. Najczęściej występujące tkaniny bawełniane to:

Aksamit - tkanina z okrywą włókienną, czyli dodatkowymi nićmi wplatanymi między osnowę a wątek. Dzięki temu uzyskuje się efekt okrywy włosowej. W zależności od rodzaju i systemu przeplatania nici uzyskujemy tkaninę żakardową (w przypadku przeplotu wzorzystego), tkaninę brokatową (gdy przeplatane nici są wykonane z metalu), aksamit strzyżony (gdy przeplecione nici zostaną przecięte) lub aksamit pętelkowy (przy pozostawieniu przeplecionych nici w formie nieprzeciętej). Ten materiał nadaje się na ubrania na specjalne okazje lub pokrycia mebli w stylu glamour.

Bawełna egipska - choć jest to bardziej nazwa materiału niż tkaniny, to warto o niej wspomnieć. Z powodu długich włókien może tworzyć naprawdę wytrzymałe sploty, zachowując przy tym lekkość i przewiewność. Jeśli decydujecie się na szycie produktów klasy premium, to ta opcja jest zdecydowanie dla was. W przypadku małego doświadczenia można uszyć z niej ręcznik - dzięki unikalnej strukturze będzie doskonale wchłaniał wodę będąc jednocześnie bardzo przyjemny w dotyku.

Brezent - bardzo twarda i gruba tkanina impregnowana, najczęściej służąca do szycia okryć narażonych na zewnętrzne warunki atmosferyczne. Jest nieprzemakalna i wytrzymała.

Dżins - tkanina o splocie skośnym, początkowo stosowana do wyrobu spodni roboczych dla pracowników fizycznych, ze względu na swoją wytrzymałość. Dziś powszechnie stosowana w całej branży odzieżowej. Dżins jest odporny na ścieranie i gniecenie. Początkowo jest tkaniną dość sztywną, jednak z każdym kolejnym praniem staje się coraz bardziej miękki. Szycie z dżinsu jest jednak dość problematyczne i wymaga specjalnych maszyn, przez co odradzane jest jako materiał dla początkujących.

Perkal - gładka i zwięzła tkanina, przez co często mylona z bawełną egipską. Posiada ścisły splot, co skutkuje dużą wytrzymałością oraz łatwością czyszczenia. Perkal jest przyjemny w dotyku, lekko sztywny, gładki i matowy. Dzięki temu jest uważany za tkaninę wysokiej jakości.

Sztruks - prążkowana tkanina, wykorzystywana głównie do produkcji spodni i marynarek. Z biegiem czasu trochę stracił na popularności, głównie przez kojarzenie z niższymi warstwami społecznymi. Choć szycie ubrań ze sztruksu nie jest trudne, to idealne dopasowanie przebiegających pasków może sprawić trudność mniej doświadczonym.

Tkaniny wełniane i rodzaje wełny

Wełna jest ogólnym określeniem na materiał pozyskiwany z runa zwierzęcego. Najbardziej oczywistym zwierzęciem posiadającym runo jest owca, jednak na całym świecie wełnę pozyskuje się z lokalnym zwierząt. Tak więc w ameryce południowej spotkamy wełnę z lamy lub alpaki, w Himalajach wełnę z jaka himalajskiego a w krajach arabskich wełnę wielbłądzią. To jedne z wielu przykładów, ponieważ wełnę można pozyskać z wielu gatunków, jednak nie we wszystkich przypadkach jest to możliwe bez szkody dla zwierzęcia. Wełna jako materiał charakteryzuje się dobrymi właściwościami termoizolacyjnymi, jednak może mieć tendencję do zmiany rozmiarów podczas kontaktu z wilgocią lub wysoką temperaturą. By temu zapobiedz stosuje się zabieg nazywany dekatyzacją. W przypadku wełny nie tylko ważny jest rodzaj tkaniny, ale także jej pochodzenie, które niejako determinuje właściwości tkaniny.

Adria - mocna tkanina o dużym zagęszczeniu nitek osnowy. Dzięki temu jest sztywna i doskonale nadaje się na ubrania zewnętrzne, takie jak płaszcze czy mundury, jak również na okrycia meblowe.

Alpaka - nazwa nieco myląca, ponieważ dotyczy błyszczącej tkaniny pozyskiwanej z runa lam peruwiańskich. Używana głównie do produkcji indiańskich ubrań etnicznych. W przeciwieństwie do innych rodzajów wełny jest hipoalergiczna.

Angora - królicza wełna. Ma właściwości podobne do królika domowego, jest puszysta, miękka i lekka. Króliki to małe zwierzęta, jednak produkują stosunkowo dużo wełny - strzyże się je nawet 4 razy do roku. Tkaniny z tej wełny posiadają gęsty splot i przeznaczone są do produkcji lekkich ubrań.

Donegal (Tweed) - moda na ubrania tweedowe, a w szczególności marynarki, trwała w Polsce przez kilka stuleci, co można zauważyć czytając klasyki polskiej literatury. Choć nie jest już tak popularny jak kiedyś, to wciąż nie można odmówić mu wielu zalet. Jest bardzo wytrzymały, dobrej jakości ubranie tweedowe może służyć nawet przez całe życie. W dotyku tweed jest zwarty, z wyraźnie wyczuwalnymi grubymi nićmi. Dobrze wykonany splot robi również wrażenie optyczne, zwykle przy produkcji tej tkaniny używa się ciemnego wątku i jasnej osnowy, co sprawia wrażenie głębi, dodatkowo potęgowane grubym splotem.

Kaszmir - włókno pochodzące z kóz kaszmirskich. Jedna z najbardziej znanych tkanin, kojarzona głównie z klasą premium. Cena kaszmiru jest wysoka, ponieważ pojedyncza koza nie jest w stanie dostarczyć zbyt wiele materiału. Dodatkowo jego pozyskiwanie odbywa się ręcznie z selekcją cieńszych włosów. Kozy wymagają też specyficznych warunków, więc ich hodowla może odbywać się jedynie w Himalajach. Rzadko na rynku spotyka się tkaniny z czystego kaszmiru, większość posiada jedynie jego dodatek, a bazę stanowi wełna owcza. Jednak nawet niewielki dodatek kaszmiru (około 10%) jest w stanie zapewnić tkaninie specyficzny kaszmirowy pobłysk.

Moher - niezbyt chlubnie kojarzona z moherowymi beretami. Moher to wełna pozyskiwana z kóz angorskich. Pozyskiwanie moheru jest jednak stosunkowo łatwe, co wpływa na jego cenę. Tkaniny moherowe są delikatne w dotyku, miękkie i puszyste, jednak wykonane z nich ubrania mogą się filcować i deformować. Nie są również zbyt trwałe i wymagają ciągłego dbania.

Wełna wielbłądzia - wytrzymały gatunek wełny, stosowany do produkcji płaszczy. Jest przyjemna w dotyku, sprawia wrażenie delikatności, co osiągane jest poprzez wyczesywanie wełny (tak jak w przypadku kaszmiru), a nie strzyżenie. Jednak to nie jest jej największa zaleta tego materiału. Wielbłądy żyją w bardzo nieprzyjaznym środowisku pustynnym, gdzie temperatura waha się od silnych mrozów do przytłaczających upałów, a burza piaskowa jest normalnym zjawiskiem. Można się więc spodziewać, że ubrania z wełny wielbłądziej będą doskonałe na każde warunki.

Wełna z jaka himalajskiego - używana przez mieszkańców Nepalu i Indii, do produkcji ubrań etnicznych. Ubrania wykonane z wełny jaka są bardzo ciepłe, miłe w dotyku i zwykle charakteryzują się umiarkowaną średnio-dużą grubością splotu (pojedyncze włókna są widoczne gołym okiem). Jaki wytrzymują temperaturę dochodzącą do -50 stopni, dlatego nawet cienkie palta stanowią doskonałą ochronę przed zimnem.

Tkaniny jedwabne

Tkaniny jedwabne kojarzą się z prestiżem i wysoką jakością - nie bez powodu. Jedwab pozyskuje się poprzez odwijanie kokonów jedwabników - motyli żerujących na dębach lub morwie. Proces jest zmechanizowany jedynie częściowo, a całość poprzedzają żmudne przygotowania, jak chociażby uprawa odpowiednich drzew czy zbieranie jajeczek motyli. I podobnie jak w przypadku taśmy klejącej - żeby ją odwinąć trzeba znaleźć koniec kokonu. Mam nadzieję, że teraz cena jedwabiu nie wydaje się już tak wygórowana...

Adamaszek - jedwabna tkanina żakardowa. Cechuje się matowym wzorem na błyszczącym tle. Stosuje się w niej najczęściej sploty atłasowe i skośne. Jest stosowana raczej do obiektów dekoracyjnych i użytkowych. Piękne adamaszkowe wzory można znaleźć na pościelach, meblach i w miejscach liturgicznych.

Brokat - jak już wspomniano wyżej taka tkanina zawiera nici metalu. Jednak oryginalna tkanina brokatowa jest wykonana z lnu. Budziła podziw królów i biskupów przez przeszło tysiąc lat. Obecnie bardzo rzadko stosowana.

Prunela - tkanina z silnie skręconej przędzy. Ze względu na naprężenie występujące w niciach, tkanina ta jest mocna i bardzo wytrzymała, może służyć do wyrobu obuwia i innej odzieży wystawionej na silne działanie sił zewnętrznych.

Tkaniny lniane i rodzaje przędzy lnianej

Tkaniny lniane zwykle charakteryzują się widoczną włóknistością. Nieobrobione tkaniny lniane zachowują dużą ilość oleju lnianego, dzięki czemu są sztywniejsze, trudniej się plamią i łatwiej je wyprać, pod warunkiem, że pierze się je w zimnej wodzie. Są przewiewne i idealne na letnie ubrania.

Drelich - gruba tkanina o splocie skośnym i potrójną osnową. Produkuje się z niej wytrzymałe ubrania oraz obicia mebli i materaców. Pomimo grubej struktury jest przyjemna w dotyku, powodująca odczucie porównywalne do dotykania miękkiego sznurka. Można z niej również produkować przedmioty codzienne, takie jak worki czy hamaki.

Len surowy - ekologiczna forma tego surowca. Choć jest mniej miękka niż wersja uszlachetniona, to zdecydowanie ma wiele zalet. Po pierwsze naturalistyczny wygląd, na pierwszy rzut oka widać, że jest to naturalna tkanina. Duża odporność na uszkodzenia mechaniczne, rozciąganie i ścieranie. Powierzchnia naturalnego lnu jest bakteriostatyczne, czyli znacznie utrudnia bakteriom namnażanie. Jest przewiewna i antyalergiczna oraz posiada wszystkie pozostałe zalety naturalnych tkanin.

Len uszlachetniony - tkanina o większej miękkości i przyjemniejsza w dotyku niż len surowy. Odbywa się to niestety kosztem zalet naturalnego lnu. Podczas uszlachetniania traci len traci część swoich właściwości bakteriostatycznych i wytrzymałości mechanicznej. Jednak bardziej absorbuje wodę i można poddać go barwieniu.

Juta

Juta to tkanina pochodzenia roślinnego o szarym lub żółtawym zabarwieniu. Występuje w różnych grubościach, jest tanie w produkcji. Tkanina jutowa posiada charakterystyczny splot płócienny, jest dość sztywna, a jej przeznaczenie jest raczej przemysłowe niż odzieżowe. Służy do produkcji worków, sznurków, ozdób oraz niektórych rodzajów papieru. Jest wytrzymała i odporna na rozciąganie. Ze wszystkich tkanin najbardziej widać jej roślinne, włókniste pochodzenie.

Tkaniny mieszanego pochodzenia

Atłas - tkanina z jednej strony błyszcząca, a na rewersie matowa. Może być wykonana z bawełny, wiskozy lub jedwabiu. W dotyku bardzo przyjemna, niekiedy wciągająco gładka. Rodzajem atłasu jest satyna, ze względu na swoje właściwości bardzo często stosowana na odzież lub części odzieży mające kontakt ze skórą, jak na przykład podszewki czy sukienki.

Batyst - tkanina o bardzo cienkiej, wręcz przezroczystej fakturze. Ze względu na swoją delikatność jest stosowana do szycia bielizny lub elementów dekoracyjnych lekkich strojów i wnętrz. Posiada splot płócienny, a wykonana jest z bawełny, jedwabiu lub lnu.

Flanela - tak jak w przypadku aksamitu, tkanina ta posiada okrywę włókienną. Jest stosowana głównie do szycia ubrań użytkowanych przy nieco zmiennych warunkach temperaturowych, ponieważ posiada dobre właściwości termoizolacyjne. Ubrania flanelowe często kojarzą się z koszulami pracowniczymi, które były produkowane z tkaniny flanelowej ze względu na jej wytrzymałość i wspomniane właściwości termiczne. Najczęściej jest wykonana z bawełny lub wełny.

Krepa - pofalowana tkanina z silnie przeplataną nicią. Struktura tkaniny powoduje, że jest odporna na gniecenie. Można ją wykonać z jedwabiu, wełny lub tkanin sztucznych.

Szyfon - bardzo cienka tkanina, jest delikatna i lekka. Kiedyś do tkania szyfonu używało się przeważnie lnu, dzisiaj można spotkać również odpowiedniki z jedwabiu, bawełniane i z tworzyw sztucznych. Ze względu na swoją przezroczystą strukturę jest wykorzystywany do produkcji prześwitujących ubrań, zasłon oraz dodatków do sukni ślubnej, takich jak welon czy woalki.

Tiul - kolejna lekka, półprzezroczysta tkanina. Najczęściej bawełniana lub jedwabna. Podobnie jak szyfon jest wykorzystywana w kobiecej modzie ślubnej. Przezroczystość tej tkaniny zależy od oświetlenia, co wykorzystywane jest w teatrach.

Żakard - dość skomplikowana tkanina ze względu na często wielobarwne wzory, umieszczane na tkaninie a pomocą specjalnego mechanizmu. Można spotkać żakardy pojedyncze lub wielowarstwowe. Żakard pojedynczy dzieli się dodatkowo ze względu na rodzaj zastosowanych osnów i wątków, ich kolorów oraz rodzaj splotu. Żakard wielowarstwowy jest wykonany wielopoziomowo - z wielu wątków i wielu osnów. Tkanina ta wykonana jest z naturalnych materiałów, najczęściej jedwabiu lub wiskozy. Żakardu używa się do produkcji ubrań wieczorowych lub wytrzymałych obić drogich mebli.

Sztuczne materiały naturalnego pochodzenia

Obecna technologia pozwala na pozyskiwanie włókien do produkcji tkanin z materiałów na pierwszy rzut oka zupełnie nieprzydatnych pod tym względem, jak chociażby drewno. W tym akapicie znajdą się materiały, które choć są wytworzone sztucznie, to posiadają naturalne pochodzenie - zachowując tym samym to, co w tkaninach cenimy najbardziej.

Acetat

Przetworzone włókno celulozowe - octan celulozy. Nazwa pochodzi on acetonu, którym traktowane jest drewno podczas obróbki. Tkaniny z acetatu są lekkie, oddychające, pochłaniające wilgoć i mają zbitą strukturę, co czyni je idealnym materiałem na szycie podszewek ubrań.

Cupro

Sztuczny jedwab otrzymywany z włókien celulozowych. Jego nazwa pochodzi od miedzi (łac. cuprum), która jest używana w procesie obróbki celulozy. Materiał łączy cechy jedwabiu i bawełny. Jest połyskliwy, oddychający, lekki, chłonny, a w dotyku przypomina jedwab.

Lyocell (Tencel)

Ponownie materiał otrzymywany przez obróbkę celulozy drzewnej. Jest oddychający, chłonny, przyjemny w dotyku i miękki. Ubrania wykonane z lyocellu są wytrzymałe, można z niego wykonywać praktycznie każdy rodzaj ubrań, ale właściwości tkaniny zależą od długości i gładkości otrzymanych włókien, dlatego przed zakupem warto sprawdzić tkaninę sensorycznie. Przez wielu lyocell uważany jest za najbardziej ekologiczną tkaninę. Podczas produkcji wymaga mniej wody niż inne materiały, a użyte związki chemiczne są przyjazne środowisku. Niestety ma to też swój wpływ na cenę - lyocell jest stosunkowo drogi w porównaniu do innych podobnych materiałów.

Wiskoza

Najbardziej rozpowszechniony sztuczny materiał pochodzenia naturalnego. Wiskozę otrzymuje się poprzez chemiczną obróbkę celulozy, czyli drewna. Wiskoza jest lekka i przewiewna, dzięki czemu nadaje się na szycie bluzek, sukienek, spódnic i innych tego typu ubrań. Jest przyjemna w dotyku i noszeniu, a do tego łatwa w utrzymaniu.

Włókna z tworzyw sztucznych

Włókna z tworzyw sztucznych posiadają kilka wspólnych cech. Po pierwsze ich powierzchnia jest gładka, co sprawia, że struktura tkaniny wydaje się mniej zbita, a poszczególne włókna bardziej od siebie odseparowane. Wpływa to też na wytrzymałość takiej tkaniny. Jest ona bardziej odporna na tarcie - zmniejszona jest siła tarcia cząsteczkowego, przez co mniej energii jest przekazywane na włókna, a cały materiał wydaje się “śliski”. Niestety w przypadku prucia niesie to negatywne konsekwencje, przerwanie tak mało zbitej struktury często skutkuje szybki rozprzestrzenianiem się nieregularności a w konsekwencji rozejściem całej tkaniny.

Sztuczne włókna również mają mniejszą higroskopijność, szybko schną, ale przez to ubrania z nich są mniej komfortowe w użytkowania na gołą skórę. Wpływa to też na szybszy rozwój bakterii na ubraniach, które znacznie lepiej rozmnażają się w tak sztucznie stworzonym środowisku wodnym. Dodatkowo sztuczne tkaniny mają tendencję do gromadzenia ładunku statycznego. Są kiepskimi przewodnikami, przez co ładunek się na nich gromadzi. Może to powodować elektryzowanie włosów użytkownika lub skutkuje przeskokiem ładunku przy dotykaniu innych przedmiotów.

Akryl (Orlon)

Akryl czyli akrylonitryl - materiał służący do syntezy włókien akrylowych, pozyskiwany z obróbki węglowodorów z użyciem amoniaku. Akryl jest bardzo tani i łatwy w produkcji - co niestety jest chyba jedyną jego zaletą. Posiada wszystkie negatywne cechy włókien sztucznych, dodatkowo jest łatwopalny, a produkty jego spalania są toksyczne. Kiepsko izoluje termicznie, jest nieoddychający i łatwo się mechaci. Zalecamy stosować ten materiał w ostateczności.

Elastan (Lycra, Spandex)

Elastyczne włókno poliuretanowe. Najbardziej rozciągliwe włókno powszechnie stosowane w branży odzieżowej, przed zerwaniem potrafi rozciągnąć się nawet 5-10 razy. Najczęściej jest stosowany jako dodatek do tkanin w zakresie 3-5%. Już tak mała domieszka elastanu sprawia, że tkaniny bardziej dopasowują się do kształtu ciała i są bardziej odporne na rozciąganie. Ułatwia też produkcję ubrań zakładanych od dołu, które muszą się trzymać samą siłą nacisku na ciało, jak np. skarpetki, rajstopy czy spodnie bezpaskowe.

Poliamid

Poliamidy to polimery zawierające wiązanie amidowe, czyli takie samo jak wiązanie białek w naszym organizmie. Jest wiele różnych rodzajów poliamidów, które nieco różnią się od siebie właściwościami. Ogólnie poliamidy są nieco twardsze niż poliestry, mają sztywniejszą strukturę. co sprawia, że są bardziej odporne na wytarcia czy uszkodzenia mechaniczne. Z tego też względu do tkanin poliamidowych często stosuje dodatek elastanu.

Poliester

Najbardziej rozpowszechnione włókno sztuczne. Jest efektem rafinacji ropy naftowej, w zależności od pochodzenia wyróżnia się wiele różnych rodzajów poliestrów. Najbardziej rozpowszechniony w branży odzieżowej jest poli(tereftalan etylenu) czyli w skrócie PET. Z PET produkuje się między innymi polary, płachty okrywowe, żagle oraz wszelkiego rodzaju sztuczne sznurki. Choć jest powszechnie dopuszczony do użytkowania, to wciąż trwają spory, czy jest on w 100% bezpieczny. Niektóre doniesienia wskazują, że kontakt z nim może powodować zmiany hormonalne. Choć sam materiał posiada pewne zalety (znów największą jest cena), to na potrzeby własnego szycia w domu zalecamy stosować materiały naturalne.